Tanıdık olan yabancılaşıyor… Deja Vu’nun tersi: Jamais Vu! ‘Daha gizemli ve rahatsız edici’
Hepimizin zaman zaman yaşadığı deja vu (yeni bir durumun sanki daha önce yaşanmış gibi hissettirmesi). bizi değişik duygular hissettirebiliyor. Ancak bilim insanları, deja vu’nun tersine işleyen ve daha nadir görülen bir fenomen olan jamais vu’nun bu değişik duyguları üst boyuta taşıdığını söylüyor. Jamais vu, tanıdık bir şeyin aniden yabancı veya yeni hissettirdiği garip bir deneyimi ifade ediyor.
Jamais vu, aşina olunan bir yüz, yer veya kelimenin birdenbire yabancı ve gerçek dışı görünmesi durumudur. Araştırmalar, bu durumun beynimizin aşinalığı algılama mekanizmasındaki bir “hata” sonucu ortaya çıktığını gösteriyor. Örneğin, bir kelimeyi defalarca yazarken bir süre sonra o kelimenin gerçek bir anlamı olmadığını düşünmeye başlayabilirsiniz.
KATILIMCILAR GERÇEK OLUP OLMADIĞINI SORGULADILAR
Psikologlar Akira O’Connor ve Christopher Moulin, jamais vu üzerinde yaptıkları araştırmayla dikkat çekti. Çalışmalarında, katılımcılardan kelimeleri defalarca yazmalarını istediler.
Sonuçlar, katılımcıların çoğunun kelimenin anlamını kaybettiğini ve yabancı hissetmeye başladığını ortaya koydu. Örneğin, “kapı” gibi basit bir kelimeyi tekrar tekrar yazmak, katılımcıların bir dakika içinde kelimenin gerçek olup olmadığını sorgulamasına neden oldu.
FİZİKSEL VE DUYGUSAL ETKİLERİ NELER?
Deney sırasında katılımcılar, kelimeleri tekrar ettikçe sadece anlamlarını kaybetmekle kalmadılar, aynı zamanda garip bir kontrol kaybı hissi yaşadılar.
Bu durum, beynimizin tekrarlayan görevlerde bir çeşit “reset” yapması gerektiğini gösteriyor. Jamais vu, beynimizin aşırı otomatikleşmeyi engelleyen bir mekanizması olabilir.
Jamais vu’nun obsesif-kompulsif bozukluk (OCD) ile bağlantılı olabileceği düşünülüyor. Örneğin, kapıyı kilitleyip kilitlemediğini sürekli kontrol eden bir kişi, zamanla bu eylemin anlamını sorgulamaya başlayabilir.
Bu da bir kısır döngü yaratabilir. Jamais vu üzerine yapılan çalışmalar, bu tür bozuklukların daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayabilir.
TAMAMEN YENİ BİR KEŞİF DEĞİL
Araştırmacılar, jamias vu’nun tamamen yeni bir keşif olmadığını fark etti. 1907’de psikolog Margaret Floy Washburn, kelimelere uzun süre bakmanın onların anlamını kaybetmesine neden olduğunu belirlemişti. Ancak bu tür yöntemler, modern psikolojide uzun süre göz ardı edildi.
O’Connor ve Moulin, jamais vu üzerine yaptıkları bu kapsamlı araştırmayla 2023 Ig Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandılar.
Ig Nobel ödülleri, Harvard Üniversitesi tarafından Nobel’in bir parodisi olarak anlamsız, saçma anlaşılabilecek ve yeniden üretilmeyecek (üretilmemesi gereken) bilimsel çalışmalara verilen ödüllerdir. Ig Nobel, değersiz anlamına gelen ignoble kelimesinden türetilmiş bir kelimedir.
