Atatürkün ayak bastığı gemiler

Türk Loydu Vakfı’nın Cumhuriyetin kuruluşunun 100’üncü yılı nedeniyle  prestij yayını olarak çıkardığı Anadolu Mavisi isimli kitapta Atatürk’ün hatıraları, gemilerden fotoğraflar, gezilerinden hikayeler anlatıldı. Yaklaşık iki yıllık çalışmanın ardından gazeteci Gökhan Karakaş ve deniz tarihçisi Ali Bozoğlu tarafından hazırlanan kitapta 36 gemiden 29’u detaylı şekilde kaleme alındı. Ayrıca kitapta Atatürk’ün denizcilik alanındaki başarıları, gemilerin şeref defterine yazdığı notlar, fotoğrafları ve anılara da yer verildi.

Kitapta hikayesi bulunan deniz araçlarından sadece Kartal, Savarona, Sarı Zeybek ve Acar vapuru günümüze kadar geldi.

Kitabın ortaya çıkış hikayesini Rahmi M. Koç Müzesindeki Savarona filikasının önünde anlatan Gazeteci Gökhan Karakaş, Büyük Atatürkün bir ülküsü vardı; denizciliği Türkün büyük milli ülküsü yapmak. Atatürk’ün bindiği gemilerin hiç envanter çalışmasının yapılmadığını gördük” dedi.

Bu durumu 2016 yılında Atatürk’ün, “Geldikleri gibi giderler” dediği meydan okumanın yaşandığı Kartal İstimbotu bulunduğunda fark ettiklerini kaydeden Karakaş, “Amiral Cem Gürdeniz’in açtığı bir rotayla bu açığı kapatmak için çaba sarf ettik. Şehir hatları ve İstanbul deniz kültürü üzerine güçlü bir arşivi olan Ali Bozoğlu’nun verdiği bilgilerle ilk başta 14 gemiye ulaştık” diye konuştu.

Kartal

Karakaş şöyle devam etti:

“Ardından gemilerin sayısı 36’ya çıktı biz kitabı yayınladıktan sonra 1 gemi daha olduğunu öğrendik. Kitabı yazmaya başladığımızda sayının bu kadar artacağını düşünmedik çünkü bu alanda çok fazla bilgi, belge ve doküman yoktu. Kartal İstimbotu ile başlayan bu yolculuğunun bize verdiği gurur çok büyük”

ATATÜRK İSTANBUL’A 8 YIL SONRA DENİZ YOLUYLA DÖNDÜ

“Eksiklerimiz vardır, bunların giderilmesi için bilgi ve paylaşıma çok ihtiyacımız var. Atatürk manevi kızı Afet İnan İzmir vapurunda dans etmiştir.

Dünyanın ilk halkla ilişkiler vapurunu Atatürk görevlendirmiştir adı da Karadeniz’dir. 12 ülkede 12 liman dolaşıp St. Petersburga kadar gitmiştir. Böylece Türk kültürünü tanıtmıştır. Lokumları, Kayseri halısını, tiftik keçisini götürmüş.

En çok hoşuma giden 1919 yılında ayrıldığı İstanbul’a 8 yıl aradan sonra Ertuğrul Yatıyla gelerek deniz yolunu tercih etmesidir. Atatürkün denizciliğini, mavi ülküye bakışını hatta mavi vatan anlayışını derleyebildiysek ne mutlu bize.”

ATATÜRK: “KEŞKE DAHA UZUN VAKİT GEÇİREBİLSEYDİM” 

Kitapta 36 geminin isimleri 29’unun da tanımlarının yer aldığını anlatan Karakaş, Hangi tersanede yapıldıkları, sonlarının ne olduğuna ilişkin bilgiler yer alıyor. En özel gemi Atatürk’ün, “Keşke daha önce gelseydi, daha uzun vakit geçirebilseydim” dediği Savarona’dır.

Ulu önder bu gemide sadece 55 gün geçirdi. O 55 gecelik hatırlarını da derlemeye çalıştık. Atatürk’ün bindiği ve bizim bulduğumuz 36 gemiden sadece 4’ü günümüze ulaştı. En önemlisi Savarona, burada Hatay sorununu düşünmüş, İstanbul Valisi ile görüşmeler yapmış. Bakanlar Kurulu toplantısını gerçekleştirmiş. Son katıldığı Bakanlar Kurulu toplantısı da Savarona’dadır. Diğer gemiler ne yazık ki Mustafa Kemal’in hatırlarıyla yok olmuş.

SALINCAK FOTOĞRAFI KÖŞKTE DEĞİL, EGE VAPURUNDA

Atatürkün manevi kızı Ülkü Adatepe ile salıncakta sallandığı bir fotoğrafı vardır. Onu Florya Köşkü sanılabilir ama o fotoğraf da Ege vapurunda çekilmiştir. O fotoğrafta çok mutludur. Kitap, Türk Loydu Vakfının Cumhuriyetin kuruluşunun 100üncü yılı nedeniyle prestij yayını olarak çıktı. Devamında bir belgesel çekmek ve Youtube üzerinden program yapmak gibi bir hedefimiz var. Kitabın farklı bir versiyonuyla daha çok kişiye ulaşması için çalışmalarımız sürecek ifadelerini kullandı.

Gazeteci Gökhan Karakuş ve Deniz tarihçisi Ali Bozoğlu

ATATÜRK GEMİLERİN İNŞA SÜREÇLERİNİ DE TAKİP ETTİ

Deniz tarihçisi Ali Bozoğlu ise Atatürk’ün Türkiye’nin gelmiş geçmiş en büyük denizcisidir, denize çok önem vermiştir. Maalesef ondan sonra gelenler anlayamadığı için Türkiye bugün istenilen seviyede değildir. Kitapta Atatürk’ün deniz ülküsünü de anlatmayı amaçladık. Mustafa Kemal, gemilerin inşa edilme süreçlerinde de yer almıştır. Okuyucu kitapta Atatürk’ün gemilerde yaşadığı hikayeleri, kimlerle bir araya geldiğini, neler konuştuklarını, anılarını da bulacak. Mesela kitapta detaylı anlattığımız Bandırma Vapuru, İstiklal Savaşı’nın başlangıcını yaptığı vapurdur. Atatürk, gemilere bindiği zaman şeref defterlerine teşekkürlerini yazıyor, bu belgeler de kitapta yer alıyor dedi.

DENİZCİLİK KÜLTÜRÜNE, TARİHİNE BÜYÜK BİR KATKIDIR

Kitabın hazırlanmasında moderatörlük yapan Amiral Cem Gürdeniz, “Anadolu Mavisi adı altında ölümsüzleşen eser Türk denizcilik kültürüne, tarihine büyük bir katkıdır. Bugüne kadar Atatürk ve gemileriyle ilgili birçok kitap yazıldı ama hepsini bir araya getirip 36 gemiden 29’unu detaylı inceleyen bir kitap yoktu. O yüzden Gökhan Karakaş ve Ali Bozoğlu’nu tebrik ediyorum. Atatürk’ün 57 yıllık kısacık ömrüne özellikle kuruluş döneminde tanıştığı gemilere, Türkiye’nin denizcilik anlamında gelişmesine ne kadar önem verdiğinin göstergesidir” diye konuştu.

ANADOLU MAVİSİNDEN NOTLAR

1-Şehr-i İstanbul’a denizden merhaba
Atatürk, işgal altında geçen günlerin ardından 6 Ekim 1923 günü zincirlerinden kurtulan İstanbul’a, 1 Temmuz 1927 günü deniz yoluyla geldi. 16 Mayıs 1919 günü ayrıldığı İstanbul’a 8 yıl 1 ay 19 gün sonra dönen Atatürk, İzmit’e kadar trenle gelirken İstanbulluları Ertuğrul yatıyla selamlamayı istemişti.

2- Dünyanın ilk halkla ilişkiler vapuru

Mustafa Kemal Atatürk, dünyanın ilk halkla ilişkiler vapuru olarak tarihe geçen S/S Karadeniz ile emperyalist ülkelere deniz yoluyla mesaj vermişti. Türkiye Cumhuriyetinin modern yüzünü gösterirken geleneksel motiflerini sergileyen S/S Karadeniz, 14 Haziran 1926 günü çıktığı yolculukta yaklaşık 10 bin deniz mili yaparak 12 Avrupa ülkesinde 16 limanı ziyaret etti. Gemide bulunan Özbekler Tekkesinin şeyhi ve Kurtuluş Savaşının isimsiz kahramanlarından Şeyh Ata Efendi, Eyfel Kulesinde ezan okudu.

3- Modern Türk kadınıyla vapurda dans

Türk kadınının toplumsal hayatın her aşamasında etkin olduğunu göstermek isteyen Mustafa Kemal Atatürk, manevi kızı ve tarihçi Afet İnan ile 26 Ağustos 1934 günü İzmir vapurunda dans etti.

4- Türk sivil denizciliğinin sembolü çift çipalı yastıklar

Türk edebiyatında önemli yeri olan Titanik’in kardeşi Gülcemal vapuruyla yurt gezisine çıkan Atatürk, Türk denizciliğinin en değerli fotoğraflarından birine konu olmuştu. Sivil bahriyenin sembolü olan çift çıpalı yastıklarla poz veren Atatürkün bu fotoğrafını Gülcemal’in ikinci kaptanı Şefik Kaptan’ın (Gogen) çektiği biliniyor. Bazı kaynaklar bu fotoğrafın Karadeniz vapurunda çekildiğini öne sürmektedir.

5- Salıncak fotoğrafı Ege vapurunda

Cumhuriyetin ilk yıllarını modern Türkiye’yi inşa ederek geçiren Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu’yu gezerken vapurları tercih etmişti. Mustafa Kemal Atatürk’ün çok bilinen salıncak fotoğrafı bu seyahatlerden birinde Ege vapurunda çekilmiştir. 17 Şubat 1935 günü Antalya’ya doğru Ege vapuruyla giden Atatürk’ün manevi kızı Ülkü Adatepeyi salıncakta sallarken çekilen bu fotoğrafı günümüzde sembol özelliğini korumaktadır.

6- 70 yıl sonra isimlendirilen Sarı Zeybek

Ankara Çubuk Barajı’nda şans eseri bulunan isimsiz deniz motorunun Atatürk’ten kaldığı yıllar sonra öğrenilmiştir. 2007 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanlığı İstanbul Tersane Komutanlığında yenilenmesi sırasında askerler tekneye Sarı Zeybek ismini verdi.

7- Strumayı batıran denizaltı Çankaya’yı da batırdı

Atatürk’ü güvertesinde konuk eden Çankaya vapuru, 1923 yılında Atatürk’ün kayınpederi İzmirli Uşakizade Muammer Bey tarafından satın alınmıştı. Atatürk’ün eşi (29 Ocak 1923 – 5 Ağustos 1925) Latife Uşşakî, Uşakizade Muammer Beyin 6 çocuğunun en büyüğüydü. 9 Nisan 1934 günü İzmir’e giden Atatürk, Foça iskelesinden Çankaya vapuruna binmişti. O tarihte Çankaya, Liman ve Körfez İşleri İnhisarı T.A.Ş.ne aitti. Çankaya, 2. Dünya Savaşından kaçan Yuhudi sığınmacıları taşıyan Struma vapurunu batıran Sovyet denizaltısı SC 213 ile aynı gece Karadeniz’de batırıldı.

8- Acar mı İstanbul mu?

Mustafa Kemal Atatürk’ü bir çocuk heyecanıyla beklediği Savarona yatına 1 Haziran 1938 günü götüren Acar botuydu. Büyük Önder Atatürk’ü, Savaronadan Dolmabahçe’ye çıkartan deniz aracı İstanbul oldu. Tarihi hiçbir kaydına ulaşılamayan İstanbul, Atatürk’ün hayattayken bindiği son deniz aracı oldu.

9- Zafer destroyerinde subayların sırtına basmayı reddetti

Atatürk, Alanya’ya gitmek için 17 Şubat 1935 günü Zafer destroyerine geçecekti. Ege gemisinin iskele tavası Zaferin güvertesine uygun olmadığı için subayların sırtına basması istenen Atatürk bunu kızgın bir ifadeyle reddederek deniz düşme tehlikesine rağmen vapurdan savaş gemisine atlayarak geçti. Bu olaya tanıklık edenler bunun için Görülecek bir şeydi tanımlamasını yaptı. Atatürk’ün sırtına basmadığı subaylardan Üsteğmen Necdet Uran, Oramiral rütbesine ulaşarak 5. Deniz Kuvvetleri Komutanı oldu. Yüzbaşı Muhlis Gülerman ise Tümamiral rütbesine erişti.

10- İngiltere Kralı gayriresmî olarak denizden geldi

Türkiye Cumhuriyetini ziyaret eden ilk İngiltere Kralı VIII. Edward, İstanbula 4 Eylül 1936 günü deniz yoluyla gelmişti. 5 ay önce tahta çıkan İngiltere Kralı VIII. Edward, Nahlin yatıyla Akdeniz’de çıktığı tatil seyahatine gayriresmî olarak Türkiye’yi de dahil etmişti. Kral VIII. Edward bu seyahatinde, 21 yıl önce İngiltere ile Türkiye’nin amansız savaşa tutuştuğu cepheleri ve İngiliz askerlerin mezarlarını ziyaret etti. Dolmabahçe’ye giden İngiliz kralını Atatürk elini uzatarak karşıladı. Moda Koyu’ndaki yelken yarışlarını Atatürk ve Kral VIII. Edward, Ertuğrul yatından birlikte izledi.

11- Heyecanla bekledi 56 gün kalabildi

Atatürk’e deniz havasının iyi geleceğini düşünen doktorlarının tavsiyesi üzerine satın alınan Savarona’nın ilk sahibi ABD’li Bayan Emily Cadwalader’di. 1 Haziran 1938 günü İstanbul’a gelen Savarona’ya aynı gün binen Atatürk, ne yazık ki yatta sadece 56 gün kalabildi. Atatürk, bir önceki Cumhurbaşkanlığı yatı Ertuğrul’da, 12 yılda 38 gün kalmıştı. Savarona’da, Atatürk’ün dudaklarından dökülen Ne olurdu bu gemi birkaç yıl önce elimize geçmiş olsaydı sözlerine tanık olan yaveri Cevad Abbas Gürerdi. Cevad Abbas, 13 Kasım 1918 günü işgal donanmasına meydan okuyan Geldikleri gibi giderler sözlerinin de şahidiydi.

12- HMS Malaya Atatürk’ü uğurlamaya geldi

Atatürk, 21 Eylül 1925 günü Yavuz zırhlısına bindikten hemen sonra zırhlının bakıma alınmasını emretmişti. İlginçtir ki, Atatürk’ün aziz naaşını taşıyan da yine Yavuz zırhlısı oldu. 19 Kasım 1938 günü öğle saatlerinde Sarayburnundan Zafer muhribiyle Haydarpaşa önündeki Yavuza toplam 24 gemi eşlik etti. Yavuzun iskele tarafında (sol) Martı hücumbotu, sancak tarafında (sağ) Doğan hücumbotları yer aldı. Yavuzun tam arkasında Atatürkü Karadenize çıkartan Hamidiye dümen suyunda ilerliyordu. Dış hatta atalarını sonsuzluğa uğurlayan Türk halkını taşıyan 4 büyük deniz motoru vardı. Yanında dönemin Şehir Hatları vapurlarından oluşan 5 vapurluk konvoy vardı. Hamidiyenin arkasında Zafer ve Tınaztepe destroyerleri, Dumlupınar ve Gür denizaltıları ile doyamadığı Savarona sıralandı. Sağda, İngiltereden Malaya, Fransadan Emil Bertin, Almanyadan Emden, Sovyet Rusyadan Moskova, Romanyadan Regina Maria, Yunanistandan Hydra savaş gemileri konumlandı. HMS Malaya savaş gemisi 17 Kasım 1922 tarihinde VI. Mehmet Vahdettini Maltaya götüren zırhlıydı. HMS Malaya, 16 yıl 2 gün sonra savaşlarda yenemediği büyük lidere saygısını ispatlamak için aynı sulara gelmişti.

DHA