Başlarını sokacak bir merkezleri bile yok!

Isparta’da, 6’sı bilim insanı, 7’si mürettebat, 57 yurttaşın hayatını kaybettiği Atlasjet Uçak Kazası’nın 15. yıl dönümü. Prof. Dr. Engin Arık’ın ekibindeydi. Kaza tarihinde 33 yaşında genç bir akademisyendi. İstanbul’da katılması gereken başka bir program nedeniyle, hocasından izin alıp, uçuşu 1 gün erteleyince, hayatı kurtuldu. Türkiye’de toryum ve hızlandırıcılar üzerine çalışan 7 kişilik bu çok özel ekipten hayatta kalan tek isim Prof. Dr. Serkant Ali Çetin, uçak kazasının 15. yıl dönümünde SÖZCÜ’ye konuştu.

PARA VAR MERKEZ YOK

CERN-ATLAS Deneyi Ulusal Koordinatörü ve İstinye Üniversitesi Temel Bilimler Bölüm Başkanı Prof. Dr. Serkant Ali Çetin, tesadüfen kurtulduğu kazadan sonraki 15 yılda Türkiye’nin bilimle ilerlemesi için Engin Arık hocası gibi çabalasa da, birçok zorlukla karşılaşmış. “Araştırma için yıllık 10 milyon TL’yi aşan bütçemiz var ama merkez kurmamız uygun görülmüyor!” diyerek, söze başlayan Profesör Çetin şöyle konuştu:

YÖK 3 KEZ REDDETTİ

“Türkiye’de, 330 metrekare laboratuvar alanı olan bu kapasite ve hacimde, tematik olarak deneysel parçacık fiziği alanında çalışan 6 doktoralı fizikçi ve 2 mühendisin bulunduğu bir merkez yok. Bu ölçekte olup yalnızca parçacık fiziği konusunda doktora programı yürüten bir yapılanma, başka bir üniversitede yok. Bu yıl yeni kurduk. 2022-2023 akademik yılı için 10 milyon TL’yi aşan ve önümüzdeki yıllar için de milyon Euro’luk bütçeler ayrıldı. ‘Yüksek Enerji ve Parçacık Fiziği Araştırma Merkezi’ kurma çabalarımız, Eylül 2021’den bu yana 3 kez revize etmemize rağmen, sonuncusu Eylül 2022 olmak üzere YÖK tarafından 3 kez reddedildi. ”

İZAHSIZ GEREKÇE

“Üst üste projeler alıp, hiçbir vakıf üniversitesinde olmayan laboratuvarlar kurup, öz kaynaklarımızla altyapı oluşturduk. Ama ne garip ki, bu merkezin açılışını YÖK 1 yıldır reddediyor. Üniversitenin öz kaynaklarıyla yatırım yaptığı bu merkez, ‘Merkezin sürdürülebilir olmasını sağlayacak kaynağa sahip olmadığı’ gibi bir gerekçeyle, YÖK onaylamadığı için açılamıyor.”

KOMPLO SÜRÜYOR

“Uçak kazası özelinde bir komplo planlanmadığını ama bu alanda çok daha geniş zamanlı bir komplonun, halihazırda yürürlükte olduğunu düşünüyorum. Çünkü, on yıllar boyunca ilerleme sağlanamayan bir alandan söz ediyorum. Bilimsel çalışmalarımızın faydaya dönüşmesinin sağlanmaması için doğrudan ya da dolaylı engellerle karşılaşıyoruz. Engin hoca zamanında da karşılaşıyorduk, hâlâ karşılaşıyoruz.”

KOMİSYON ÜYELERİ KİM?

YÖK’e yeni merkez kurulması için başvuru önce Eğitim Komisyonu’nda değerlendiriliyor. Karar, negatif çıkınca, açılamıyor. Stratejik kuruluş açılışını reddeden komisyonda kimler var?

‘Uçurumun kıyısındayız’

“Türkiye’de uçurumun rüzgarını hissetmeden bilim yapamıyorsunuz. Ekonomik özgürlük ve uzun soluklu planlama olmaması, bilimsel çalışmalarımızı yok olma riskine sıkıştırıyor. Zamanın, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Başkanı, ‘Nobellik buluş mu yaptınız ki destek istiyorsunuz’ demişti! Belediye otobüsüne yetişme hızıyla, bilimsel buluş yapılamaz, geç kaldığınız her gün sizi bir ay geriletir. CERN’de bir deneyin ömrü yarım asır hatta daha fazla sürebiliyor, biz ise altı ay sonrasını göremiyoruz!”

SİYASET ÜSTÜ BİLİM

“Uluslararası işbirliği gerektiren bilimsel çalışmalar, Türkiye’deki ideolojik farklılıktan etkilenme lüksüne sahip olamaz. Siyasi iktidar kim olursa olsun, bilimde sürdürülebilirlik yasal güvenceye alınmalı. Engin Arık, Amerika’dan Türkiye ye döndüğü 1980’li yıllardan beri bunu aşmak için çok büyük mücadeleler verse de yasal düzenleme hâlâ yok. ”

BAŞLARINI SOKUYORLAR

“Avrupa’daki laboratuvar ve üniversitelerde, yetiştirdiğimiz master ve doktora öğrencilerimiz, 6-7 bin Euro’ya iş buluyor. Acı olan şu ki; bu kalifiye insan gücü Türkiye’de kalsa, bir arada çalışabilecekleri, büyük ölçekli ulusal bir laboratuvar bile yok. Türkiye’deki 200 üniversiteden birinde, yetkinlikleri ile örtüşmeyen, başlarını sokabilecekleri bir yerde çalışmaya mahkum ediliyorlar.”

ARIK’A BÜTÇE KULLANDIRILMADI!

“Hızlandırıcı sürümlü sistemlerin fikir babası Nobel ödüllü fizikçi CERN’de deney yaptı. Engin hocadan, CERN’de birlikte çalışmasını istedi. Çünkü, Engin hoca adamın deneyindeki hatayı buldu. Yeni tip nükleer santraller için çok önemli bir reaksiyon hesabı yapılacaktı. Engin hoca, deneye katılmak için DPT’den bütçe alsa da, deney bütçesi hocamıza hiç kullandırılmadı. Sonraki yıl, ‘Kullanılmayan bütçe yeniden açılmaz’ diye bütçe verilmedi. Engin hoca, deneyden böylece çıkmış oldu.”

ÖĞRENCİLERİ CERN’ DE

“ATLAS deneyinde şu an algıç ve elektronik sistemlerinin yaklaşık yarısı yenilenip, yeni tip çarpışmalara hazırlanıyor. Türkiye, bu deneye ilk kez 1994’de Engin Arık’ın sayesinde girdi. Türk bilim insanları, son 5 yıldır bu yeni algıç sistemlerinde de çalışıyor. Şu anda, 2009 sonrası dünyanın en yüksek çarpışma enerjisi verisi toplanıyor. Engin hoca göremese de, öğrencileri CERN’de Türkiye’yi temsil ediyor.”

YENİ KEŞİFLER YOLDA

“Bugün ekilen tohumlar belki de, 70 yıl sonra Türkiye’nin geleceği seviyeye esas teşkil edecek. Deneylerde, teknoloji sınırları zorlanıyor. Geçmişte birileri zorlamasa bugün radyolojik görüntüleme, radyoterapi, cep telefonu, televizyon, dijitalleşme hatta ilaç teknolojisi bile olmazdı. Yakın tarihte yeni keşiflerin her an eli kulağında. Heyecan ve merakla yeni bilgiler bulmak için uğraşıyoruz.”

SORU-CEVAP

Türkiye’de toryum çıkarılsa ne değişirdi?

“Hızlandırıcılara dayalı nükleer santrallere yatırım yapılsaydı, Türkiye bugün çok farklı bir yerde olurdu. Toryum, yeni tip nükleer santral yakıtıdır. 2040 sonrası dünyada, yeni tip çok çok daha güvenli santraller kaçınılmaz olacak. Çünkü, uranyum değil toryum yakılıyor. Engin hoca, ömrü boyunca anlattı ama bu konu ulusal önceliğimiz içinde yer alamadı.”

Toryum çıkarılmasını kimler engelledi?

“Enerji Bakanlığı nükleer enerji stratejisiyle ilgili düzenlediği çeşitli toplantılara beni de çağırmıştı. Toryumu hep ön plana çıkarmaya çalışsak da, ‘Uygulanamaz’ denildi. Uluslararası Atom Enerji Kurumu’nun, ‘Bunlar yapılamaz. Meyil etmeyin’ maddeleriyle de, bu argümanlarını desteklediler. Arka planda, dünya devi ülkelerin kontrolünde gelişmesi istendi. İngiltere, Amerika, Japonya, Almanya şu anda çok iyi yerde.”

Prof. Dr. Serkant Ali Çetin kimdir?

İstanbul, 1974 doğumlu. Boğaziçi, fizik mezunu. Deneysel Yüksek Parçacık Fiziği alanında Prof. Dr. Engin Arık danışmanlığında CERN ATLAS deneyinde çalıştı. ABD’den Çin’e 12 binden fazla kullanıcılı CERN’de halen ATLAS ve CAST deneylerinde aktif çalışıyor. CERN ATLAS deneyi, CERN CAST deneyi ve Çin’deki BES-III deneyinin Türkiye Ulusal İrtibat Sorumlusu, CERN FCC işbirliğinin de üyesi.