Misafiri kapı tokmağı sesinden tanıyorlar

Erzincan’ın Kemaliye ilçesinde evlerin kapılarına takılan tokmaklar sayesinde ev sahipleri, kapıyı çalan misafirlerini görmeden kadın ya da erkek olup olmadığını anlayabiliyor.

Küçük bir ilçe olan Kemaliye’de asırlardır yaşatılan ve Türklerin Şamanizm’e inandığı dönemdeki geleneklerden olan çeşitli motiflerle kapı süsleme ve demir kapı tokmağı üretimi geleneği, ilçedeki Mustafa Demirci usta tarafından yaşatılıyor.

Erzincan’a 150 kilometre uzaklıkta bulunan iki bin nüfuslu Kemaliye’de yazları nüfus 15 bini buluyor. İnsanların genelde yürüyerek bir yere gitmeyi tercih ettiği ilçede hiç trafik olmuyor. İlçeye dışarıdan gidenlerin gözüne ilk çarpan şey ise ahşap yapılar ve bu yapıların kapıları üzerindeki tokmaklar oluyor.

Kemaliye’nin binlerce yıllık tarihini ve sosyolojik yapısını anlatan kapı tokmakları şehrin göze çarpan en belirgin özelliklerinden biri. Ev sahibi tokmak sesine göre misafirin kim olduğunu anlıyor. Kapı tokmağının sesi misafirin kadın mı yoksa erkek mi olduğunu haber veriyor. Eğer misafir büyük tokmağı kullanır ve ses tok, gür çıkarsa giden kişi erkek ama diğerine göre ince daha az sesi olan küçük tokmak kullanılırsa giden kişi kadındır.

HER MOTİFİN BİR ANLAMI VAR

Kapı tokmaklarının mesajları bunlarla sınırlı değil. Tokmaklar üzerindeki motiflerin de bir anlamı var. Örneğin lamba motifli bir kapı tokmağı evin ocağı sönmesin hayat daim olsun anlamını taşıyor. Kuş motifi kullanılmışsa bu da ev sahibinin gurbette bir yakınının olduğu ve haber beklediği anlamına geliyor. Öküz motifi ise ailenin birlik olduğunu simgeliyor. Kapı tokmaklarında akrep yılan gibi motifler de var. Bu motifler Şaman kültüründen kalma. Yılan motifleri genellikle anahtar delikleri çevresinde bulunuyor ve bu motifteki kilide anahtar sokulunca şeytanın o eve giremeyeceğine inanılıyor.

Günümüzde Kemaliye’de kapı tokmakları yapan kişi 6 kuşaktır bu işi yapan Demirci ailesinden Mustafa Demirci. 120 yıl aradan sonra tekrar 1996 yılında bu geleneği sürdürme kararı alan Demirci ailesinin bu kararı sadece kaybolmakta olan bir geleneği yaşatmak değil aynı zamanda bu tokmakların işleneceği kapıları yapan marangozları ve buna bağlı olarak da eski taş ustalarını hayata bağlamış.

“KOPYA MANEVİYATI BOZAR”

Yıllar önce Kemaliye’de kapı tokmağı yapan 350 kişinin olduğunu ifade eden Mustafa Demirci, “O zaman kimse birbirinin yaptığını kopya etmezmiş. Ama bir süre sonra kopyalama başlamış. Kopya işin içine girince işin kalitesi düşmüş ve ustalar da artık kendi yaptıklarından zevk alamaz duruma gelmiş, işi bırakmış. 120 yıldır kimse yapmıyordu. 1996’da tekrar başladım. Yaptığı ürüne maneviyat vermeli kişi. Bir tokmak 3-4 günümüzü alıyor. Fiyatları ise 200 liradan başlıyor 750 liraya kadar çıkıyor” dedi.
“Misafiri kapı tokmağı sesinden tanıyorlar”

Kapı tokmağı imalatçılığının unutulmaya yüz tutan bir meslek dalı olduğuna işaret eden Mustafa Demirci, kendi çocuklarını ve torunlarını yetiştirmeye çalışıyor. (İHA)