Yalnızların ‘Hiçbir Yerde’ buluşması

Heinrich von Kleist, eserleriyle olduğu kadar kısacık yaşamı ve trajik ölümü ile tanınan bir yazar. 1777’de doğmuş, 1811’de intihar etmiş. 34 yıllık yaşamına birçok eser sığdırmış. Birlikte intihar ettiği sevgilisi Henrietti Vogel’le birlikte gömülü oldukları mezarında, “Şarkı gibi bir hayat yaşadı ve kederli bir şekilde acı çekti, zor zamanlar geçirdi; ölümü aradı ve ölümsüzlüğü buldu” yazıyormuş. Yaşamı ve intiharı her zaman ilgi odağı olmuş bir yazar. Hakkında birçok kitap yazılmış, tiyatro ve sinemaya konu olmuş.
Karoline von Günderrode, romantik dönem şairlerinden. 1780’de doğmuş, 1806’da intihar etmiş. Onun da kısacık ve trajik bir yaşamı var. Esaret, aşk, özgürlük ve ölüm konulu şiirler yazmış. Dönemin koşulları nedeniyle, bir kadın olarak hoş görülmeyeceğini bildiği için şiir yazdığını gizlemiş. İlk kitabını 24 yaşındayken Tian takma adıyla yayımlayınca dikkati çekmiş. Goethe şaire, “Bu şiirler gerçekten tuhaf bir fenomen” diye yazmış. Romantik dönemin Sappho’su diye adlandırılmış. Şiirleri biraz fazla cesur ve erkeksi bulunmuş. Büyük aşklar yaşamış, en büyük aşkı karşılıksız kalınca da 26 yaşındayken kendini bıçaklayarak intihar etmiş. Esas ününe ölümünden sonra ulaşmış. 1970’lerde de kadın hareketinin simgelerinden bir haline gelmiş.
Aynı yıllarda yaşayan Kleist ve Günderrode’un kısa yaşamları, sanata farklı bakışları ve trajik ölümleri birbiriyle paralellikler gösteriyor. Günderrode’nin şiirlerini, düzyazılarını, mektuplarını derleyip kitaplaştıran, şairin hakkında yazılar yazan Christa Wolf bu benzerlikleri görmüş ve bu iki şairi bir anlatıda bir araya getirmiş.

Christa Wolf, ‘Hiçbir Yerde’de yaşarken tanışıp görüştüklerine dair bir bilgi olmayan Karoline von Günderrode ve Heinrich von Kleist’ın karşılaşmasının öyküsünü anlatıyor. Günderrode ve Kleist, 1804’te Winkel’de bir çay partisinde karşılaşıyorlar. Christa Wolf’ün kurgusunda iki şairin yakın dost çevresinden Clemens von Brentano ya da Frank Wedekind gibi simalar var. Günderrode’nin ilk büyük aşkı, dönemin ünlü hukukçularından, sonradan adalet bakanı olan Friedrich Carl von Savigny de anlatının kahramanlarından.
Karoline uzunca bir süre Savigny’nin dikkatini çekmeye çalışır, Kleist ilgi alanına girmez. İki şair farklı konumlardan çay partisinde buluşan topluluğu değerlendirir ve onlardan ne kadar uzak olduklarını belirlerler. Sanatçı, felsefeci ve politikacılardan oluşan bu seçkin topluluktan bile uzak ve yalnızdırlar.
Kendilerine boş gelen bu ortamdan kurtulmak için çıktıkları uzun yürüyüşte derin bir sohbete dalarlar ve hayata, sanata bakış, dünyayı algılama gibi konularda ne kadar benzer şeyler düşündüklerini keşfederler. Yaşadıkları dünyayla asla uyuşamayan, insanlarla iletişime giremeyen, dertlerini anlatamayan iki hassas ruh… Yaşadıkları müddetçe de bu dünyayla asla uzlaşamayacaklarının farkındalar.
Christa Wolf, diyaloglarla geliştirdiği ve okuması pek de kolay olmayan bir anlatımla iki kahramanının da düşünsel yapısına girer ve onları konuşturur. Karoline, bir kadın olarak kendini görünmez kılmak, şairliğini bildirmemek ve şiirlerini gizlemek durumundadır. Toplumun dışına itilmiş, yok sayılmıştır. Kleist da kendini farklı hissetmez. Kendiyle, ilkeleriyle, dünyanın geleceğiyle ilgili umutları Fransız Devrimi’nde yaşadığı hayal kırıklığıyla yok olmuştur.

‘Hiçbir Yerde’, 1979’da Almanya’da yayımlanmış ve kısa sürede en çok satanlar listesine girmiş. Çünkü Wolf, Kleist ile Günderrode’nin sohbetleriyle toplumsal ve siyasi baskı altındaki sanatçıların durumunu anlatıyormuş aynı zamanda ve Doğu Almanya’daki yazar ve sanatçıların durumunu yansıtıyormuş.
‘Hiçbir Yerde’yi bugün okuduğumuzda ise Kleist ile Günderrode’nin trajik yaşamları, hayata bakışları ve yüzyıllar geçse de sanatçılar açısından bir şeyin değişmediği, hangi yönetim altında olursa olsun duyarlı sanatçının kendini her zaman toplumdan dışlanmış hissedeceği mesajları ağır basıyor.

HİÇBİR YERDE
Christa Wolf
Çeviren: Regaip Minareci
İş Bankası Kültür Yayınları, 2021
96 sayfa, 12 TL.