Yüzlerce yıllık tandırlardaki tehlike

Anadolu’da ekmek pişirmek için kullanılan yere gömülü tandırlarla ilgili araştırma yapan Doç. Dr. Sebahattin Çelik, raporunda, özellikle kadınların tandıra düştüklerini, bu nedenle ölüm ya da ciddi yanıkların oluştuğunu belirterek, “Havalandırılmasının olduğu, yere gömülü tandırların yer üstüne çıkarılmasını, her mahalleye veya köye bu şekilde modern tandır evlerinin oluşturulmasını önerdik” dedi.

Anadolu’nun her köşesinde ekmek yapımında kullanılan tandır, geniş çaplı akademik araştırmayla ele alındı. Tandır ve tandır dumanıyla ilgili alan araştırması gerçekleştiren ekipler, 13 ilçe ve merkezde saha çalışması yaptı. Aynı kapsamda Van’daki muhtarlarla da anket yapıldı.

Ankette, muhtarların bulunduğu yerleşim yerlerinde kaç hanenin, kaç tandırı olduğu, yakmak için nelerin kullanıldığı soruldu. Hastanelerin yanık merkezine gelen vakalar mercek altına alındı. Yıllar süren araştırma kapsamında tandıra düşüp hayatını kaybeden kadın ve çocukların yanı sıra yine kadınlarda fazla görülen hastalıklar saptandı.

Geçen yıl tamamlanan çalışmayla ilgili bilgi veren Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dursun Odabaş Tıp Merkezi Genel Cerrahi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sebahattin Çelik, tandırın ekmek pişirmek için kullanılan yere gömülü bir sistem olduğunu söyledi.

Bu çalışmaya başlarken, bölgedeki mevcut tandır sayısını, halen çok kullanılıp kullanılmadığını araştırdıklarını anlatan Doç. Dr. Çelik, ayrıca tandırların yakılmasında kullanılan yakıtları da incelediklerini ifade etti. Çalışmada, tandırların yakılmasında kullanılan hayvan atıklarından oluşan tezekle ağaç ve çalı çırpı kullanıldığını belirten Doç. Dr. Çelik, şöyle konuştu:

“Bu çalışmayı başlatırken şunu merak ettik. Tandır sayısı ne kadar, toplumda halen çok sık kullanılan bir şey mi? Bununla ilgili saha çalışması organize ettik.

Diğer bir amacımız ise tandırın tutuşmasında çıkan dumanın içindeki kimyasal maddeleri araştırmak istedik. Bunun içindeki ağır hidrokarbonlar, diğer moleküllerin miktarı daha önce hiç araştırılmamıştı.

Üçüncü amacımız ise tandırın neden olduğu yanıklar. Her yıl tandıra düşerek ölen ve ağır yanıklar oluşan kadınlar var. Sahaya çıktık ve muhtarlara anket uyguladık ve bu konuda 555 muhtara ulaştık. Muhtarlarımıza kaç tandırın olduğu, kaçının açık, kaçının kapalı alanda olduğunu, tandırı yakmak için neyin kullanıldığını, mahallerinde tandıra bağlı yanıkların olup olmadığını sorduk.

Bu anketten sonra şunu öğrendik ki, Van’da 84 bin tandır aktif olarak kullanılmakta. Bunların yüzde 99’u kapalı alanda. Bu da hava kirliliğine neden oluyor. Bizim yaptığımız hesaplamalara göre 12 kişiye bir tandır düşüyor.”

TANDIR DUMANI ANALİZ EDİLDİ

Çalışma kapsamında tandır yakılırken çıkan dumanları da incelediklerini anlatan Doç. Dr. Çelik, “Biz, 2 tandır yaktık. Birisinde tamamen tezek kullandık. Diğerinde ise tezek artı odun kullanıldı ve bu dumanı uluslararası standartlara uygun yöntemler kullanılarak analiz ettik.

Bulduğumuz şey ciddi anlamda tutuşma sırasında karbondioksit, karbonmonoksit salınıyor ve kükürtdioksit yayılıyor. Biz daha önce siyanür olduğunu da düşünüyorduk. İyi haber şu, tandır dumanında siyanür yok. Diğer enteresan bulgumuz da şu oldu. Tezeğin içinde bulunan ağır hidrokarbon oranının oduna göre daha az olduğunu bulduk. Tezek oduna göre hidrokarbonlar açısından daha temiz diyebiliriz” dedi.

Hastanedeki yanık merkezlerindeki hastalar üzerinde de araştırma yaptıklarını anlatan Doç. Dr. Çelik, Van Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin 5 yıllık verilerinden yararlandıklarını belirterek, “Amacımız buradaki yanık hastalarının ne kadarının tandır kaynaklı olduğunu ortaya koymaktı ve 300 tandır kaynaklı yanık vakası tespit ettik. Bu oransal olarak da tüm yanıkların 6,7’sine denk geliyor. Bu da büyük bir oran.

Tandır yanığı diğer yanıklara göre daha derin, hasta daha uzun süre yatıyor, tedavisi daha zor oluyor. Hastada hem psikolojik hem de fiziksel hasarlar bırakıyor. Tandır bir kültür, evet halen yaygın olarak kullanılıyor. Tandır kaynaklı sağlık sorunları var ve ciddi anlamda KOAH’a neden oluyor. Yanıklar ayrı bir sorun, dumandaki kimyasal analiz sonuçları da ayrı bir sorun” diye konuştu.

‘ÇÖZÜM ÖNERİSİ SUNDUK’

Çalışmada bu sorunlarla ilgili rapor hazırladıklarını ve ilgili makamlara sunduklarını da anlatan Doç. Dr. Çelik, “Önerilerimiz tandırların rehabilite edilmesi. Havalandırılmasının olduğu, yere gömülü tandırların yer üstüne çıkarılması, her mahalleye veya köye bu şekilde modern tandır evlerinin oluşturulmasını önerdik. Alanda çalıştığımız muhtarlar ve vatandaşlar bu çalışmayı çok takdir ettiler ve çok beğendiler. Daha modern ve sağlıklı tandırlar oluşursa, vatandaşlar çok rahatlıkla eski geleneklerini devam ettirebilirler. Bir yıl önce biz bu raporu yazdık. Bu yıl da çalışmamız uluslararası endeksli bir dergide yayınlandı. Literatüre de katkı oldu. Bizim amacımız bu çalışmayla önayak olup toplumun sağlığını artırıcı anlamda yapılmasını istiyoruz” dedi. (DHA)